کاوشگران توانستند که گورستانی در پاناما پیدا کنند که در آن پیکره های از زر پوشیده شده سرانی قرار داشتند که هزار سال پیش میزیستند. این یکی از مهمترین کشفیات اخیر از اینگونه در قاره آمریکا میباشد و چیزهای زیادی در مورد یکی از تمدنهای کمترشناخته شده این قاره برای بازگو کردن دارد.
خانم دکتر جولیا مایو که برای نوشتن پایان نامه دکترای خویش در رشته باستان شناسی سالهای زیادی بدنبال یافتن کوچکترین اثر از تمدنی که سده های زیادی در این بخش از قاره آمریکا زندگی میکرد، بود و نمیافت، هم اکنون چنان در برابر سیل کشفیات پی در پی قرار گرفته که خود نیز غافلگیر شده است. در سال 2005 خانم مایو بهمراه گروه همراه کننده اش به کاوش در منطقه ال کانو el-cano که بمناسبت وجودی آبشاری بهمین نام در آن، اینگونه خوانده میشود، پرداخت. آنها موفق به یافتن گورهای فراموش شده ای که دایره وار کنار هم قرار داشتند، گشتند. در این گورها بازمانده پیکرهای سران قبایل و جنگجویانی قرار داشتند که پیکرشان را با زر آرایش کرده و پوشانده بودند. زیورآلات همراه این سران بگونه زیر بودند :
دو ورقه زرین که سینه را میپوشاند، چهار بازوبند پهن زرین، گردنبندی با زنگوله ای زرین و کمربندی که دانه هایش بصورت دانه های زیتون بزرگ و توخالی بودند.
همینها به تنهایی میتوانستند چیزها و یافته های کافی باشند که خوشنامی و آوازه بلند را برای یابندگان خود بهمراه آورند.
در سال 2010 این گروه پژوهشگران در فصل گرما که از ژانویه تا آوریل بدرازا میکشد به این منطقه بازگشتند. بزودی گور دوم با همان مشخصات گور نخست از دل خاک بیرون کشیده شد و بنظر میرسید که در آنجا نیز بازمانده پیکر مردی مهم خفته باشد. در این گور افزون بر یافته های گور نخست تکه زمرد بزرگ و درخشانی نیز یافته شد. در کنار بازمانده پیکر مرد، پیکر کودک شیرخواری نیز قرار داشت که بهمین گونه زیور گردیده بود و احتمالا پیکر فرزند مرد در گور نهفته بوده است.
آزمایشهای رادیوکربن نمایان ساختند که این دو در حوالی سال 900 میلادی زندگی را بدرود گفته بودند. این درست مقارن با زمانیست که تمدن مایایی که در فاصله هزار کیلومتری شمال غربی گورهای یافته شده در ال کانو قرار داشت، دوران زوال و از هم پاشیدگی خود را آغاز کرده بود.
اکنون نیز این گورستان باستانی گروههای باستان شناس را از دانشگاههای هاروارد و دانشگاه پنسیلوانیا به خود جذب میکند.
مانوئل لوتروپ از دانشگاه هاروارد بر این گمان است که اسپانیائیهایی که در سده 16 میلادی به منطقه وارد شدند با مردمان بازمانده این تمدن کهن روبرو گشتند و آنها را مقهور خویش ساختند.
کارشناسان میگویند که اکثر این گورها متعلق به سده های 8 تا 10 میلادی میباشند و اشیاء یافته شده در این گورها شباهتهای فراوانی دارند با اشیائی که اسپانیائیها در سده 16 میلادی پیش روی خود یافتند.
پیشتر از آنهم در آوریل سال 1940 باستان شناسان موفق گشته بودند تا مقدار مشابهی از اینگونه اشیاء باستانی را در پاناما بدست آورند و پس از آنکه آنها این اشیاء را برای دادن به موزه های خود بهمراه بردند دیگر گروههای باستان شناسی فعال چندانی در پاناما باقی نماند و تنها شمار اندکی از ایشان در پاناما مانده و هنوز هم کاوش میکردند که آنها نیز تا پیش از کشف خانم جولیا مایو کارنامه چندان موفقی نداشتند.
جولیا مایو گزارشات باستان شناسان دهه های 40 و 50 را بدقت خواند و از اینرو گمان میبرد که میتواند به کاوشی دست بزند که نتایجش موفقیت آمیز باشند.
در نخستین کاوشها و پژوهشها خانم مایو موفق به یافتن تپه نسبتا کم ارتفاعی شد که میتوانست نهفته هایی در دل خود پنهان داشته باشد و حقیقتا نیز اینچنین بود.
تنها چند کیلومتر دورتر از محل گورستانی که خانم مایو یافت احتمالا محوطه های باستانی دیگری نیز قرار دارند که منتظر کشف شدنسان هستند. در صورتیکه چنین چیزی واقعا وجود داشته باشد، این منطقه از پاناما شبیه دره پادشاهان مصر خواهد شد که گورها و تاسیسات زیادی را در خود جای داده بود منتهی با این تفاوت که دره پادشاهان مصر در طول تاریخ تا پیش از آمدن باستان شناسان بارها مورد دستبرد و غارت قرار گرفته بود و اشیاء آن در مقیاس بزرگی بغارت رفته بود.