صحرای آفریقا و سپر سبز

شن، ماسه و تک درختانی از نوع  اقاقیا  و  بائوباب  که با فاصله از هم قرار دارند. پهنه صحرا  بی انتها بنظر میرسد.

این صحرا را که از داکار در سنگال آغاز میگردد و در دریای سرخ پایان میپذیرد در عرف بین المللی به نام ناحیه ساحل  میشناسند هرچند که کشورهایی در مسیر آن قرار دارند که هیچ کرانه ای با هیچ دریا و یا اقیانوسی ندارند. ناحیه ساحل 7500 کیلومتر درازا و 150 کیلومتر پهنا دارد.

 

در این نگاره ناحیه ساحل را به رنگ آبی نمایش داده اند.

قاره آفریقا به دو بخش طبیعی در دو طرف ناحیه ساحل تقسیم شده است. شمال که خشک و صحرایی است و جنوب که سبز و استوائی میباشد.

در بخش شمالی که گرم و خشک است ظاهرا گیاهی نمیروید اما در واقع این گونه مناطق سبد غذایی مناسبی برای مردم منطقه خود میباشند  اگر انسان بتواند از آنها استفاده مطلوب بعمل آورد. استفاده ای که دراز مدت باشد و به طبیعت نیز صدمه نزند.

برای نمونه در این بخش از آفریقا بادام زمینی بعمل میآید. مدت زمانی کشاورزان این منطقه را تشویق به کاشتن این محصول نمودند. کشاورزان نیز با اقدام به از بین بردن درختان و گیاهان خودرو و طبیعی این منطقه کوشش میکردند تا بر میزان سطح زیر کشت خود بیفزایند و درآمد خوبی داشته باشند.

در سالهای نخست آنها حتی موفق به افزایش تولید خود نیز گشتند اما این وضع مدت زیادی پایدار نماند زیرا میزان محصولات آنها سال به سال کمتر شد. این افت محصول ثمره آبیاریهای نامناسب و بی تناسب با محیط منطقه ساحل بود که به محصولات در درازمدت کمکی نکرده بلکه به نابودیش کشاند.

نتیجه این امر خشک شدن منطقه، به تحلیل رفتن آبهای جاری و زیرزمینی و نیز فرسایش زمین منطقه ساحل بود که راه را برای گسترش و حرکت بیابان باز کرد. دیگر مانع طبیعی در پیش روی بیابان وجود نداشت که اگر به پس نزندش دستکم بتواند متوقفش کند.

هم اکنون وزرای یازده کشور حوزه بیابان ساحل برآن شده اند تا با ایجاد کمربند سبزی به درازای 7500 کیلومتر و پهنای 15 کیلومتر به مبارزه با پیشرفت بیابان آفریقا به سمت جنوب برخیزند و در این زمینه با یکدیگر همکاری کنند. 

بنظر میرسد که رای زیبا و مناسبی باشد. متخصصین مالی مخارج اینگونه مبارزه با پیشرفت بیابان را چیزی حدود چهار میلیارد دلار تخمین میزنند که عمدتا میبایستی از سوی کشورهای غربی تامین گردند.

اما متخصصین امور زیست محیطی  و کشاورزی تطبیقی  میگویند  که موفقیت این طرح بهیچ وجه قطعی نیست. 

 دکتر کریس ریج   از مرکز همکاریهای  بین المللی دانشگاه  استکهلم و دانشگاه آزاد  آمستردام  و همچنین  پروفسور دکتر  لنارت اولسون  استاد جانورشناسی دانشگاه برتر  ینا در آلمان  و  دانشگاه  لوند  در سوئد معتقد هستند که این نوع مبارزه با پیشرفت بیابان بی ثمر است زیرا ما مکرر در گوشه های گوناگون جهان مشاهده نموده ایم که در کنار کاشت اینگونه درختان و یا ایجاد کشتزارها  با  پدیده  پائین آمدن کیفیت خاک و زمین بر اثر کشاورزی روبرو هستیم.

تا زمانیکه استفاده  بیرویه از زمین در جنوب این دیوار سبز وجود دارد، جلوگیری از پیشرفت بیابان نیز رویایی بیش نخواهد بود.

همچنین تا زمانیکه بوته ها و بیشه های طبیعی وجود دارند، حیواناتی برای چرا به آنجا میروند و تولید کود طبیعی میکنند. این کود طبیعی  باعث  باروری دوباره زمین و رشد مجدد گیاهان میگردد اما با نابود کردن بوته ها و بیشه های  طبیعی و کاشت درخت  این پدیده دیگر اتفاق نمی افتد و در طولانی مدت نه زمین باروری وجود خواهد داشت و نه حیات درختان کاشته شده دیوار سبز را میتوان تضمین نمود. 

درختانی که برای این منظور کاشته میشوند در سال نخست تا دو متر رشد میکنند و پس از آن در عرض چند سال تا ارتفاع پنج متر به پیش میروند که چوب سوختی و چوب ساختمانی خوبی را برای ساکنین منطقه تشکیل میدهند.

در بهترین حالت در طی دو دهه تنها بیست درصد از درختان کاشته شده باقی خواهند ماند. از این گذشته کیفیت زمین در این 7500 کیلومتر در همه جا یکسان نیست. کارشناسان بر این باورند که ایجاد سپر سبز آری اما نه بهر قیمتی و نه تنها با کاشت درخت و نابودی بیشه ها و بوته زارهای طبیعی بلکه بایستی مطابق با شرایط طبیعی و نیازهای انسانهای هر منطقه پیش رفت.

دوباره آباد کردن و سبز نمودن طبیعت پروسه ای است بسیار طولانی که نیاز به صبر و تدبیر فراوان دارد و از آن گذشته بایستی که پیش از آن نیاز به آن و شیوه پیشبردش برای بومیان کاملا تفهیم شده و از سوی ایشان نیز پذیرفته گشته باشد.