انتخاب اردشیر خوره (فیروزآباد) بعنوان پایتخت

در ژانویه سال 225 میلادی پس از آنکه اردشیرپاپکان بنیانگزار دودمان ساسانی بصورت کامل بر رقبای اشکانی خویش پیروز شد و در مراسمی پادشاه رسمی ایران گردید (سنگ کنده ای از این مراسم را در فیروزآباد هنوز میتوان مشاهده نمود)، بدنبال یافتن محلی بعنوان نشستنگاه خویش، شهر شهر گور را که زانپس بنام اردشیر خوره میخواندندش به پایتختی خویش انتخاب نمود. شهر گور در صد کیلومتری جنوب شیراز قرار دارد.

الگوی ساختمانی این شهر که دایره ای شکل بود پسان (بعدها) مورد تقلید قرار گرفت و شهرهای زیادی شبیه آن ساخته شدند. ابن بلخی مورخ مینویسد که شهرگور در زمانهای پیش از اردشیر نیز وجود داشته و زمانیکه اسکندر مقدونی ایران را گشود در راه بیشتر نفوذ کردن به سرزمینهای خاوری شاهنشاهی هخامنشی از راه گور میبایست گذر کند.

مردمان شهر گور با وجود دیواره سخت و محکمی که بدور شهر کشیده شده بود مقاومت جانانه میکردند تا اینکه اسکندر با حیله ای آب رودخانه ای را که از آن نواحی میگذشت تغییر مسیر داد و شهر گور را که نسبت به حوالی خویش پایینتر قرار داشت غرق نمود. با گذشت بیش از پنج سده، اردشیر پاپکان آب دریاچه بوجود آمده را تخلیه کرد و شهرگور را دوباره آباد نمود و این شهر همچنان برجا بود تا دیگربار در زمان حمله اعراب خراب و منهدم و متروک گردد.

این پناه خسرو (عضدالدوله دیلمی) از پادشاهان آل بویه بود که سه سده بعد با سیزده سالگی در شیراز برتخت نشست. او که به شهر سازی علاقه زیادی داشت، پس از راندن اعراب از بخشهای مهمی از ایران، دوباره شهرگور را بازساخت و نامش را فیروزآباد (آباد شده پس از پیروزی) نامید که تا به امروز نیز وجود دارد.

از باقیمانده بناهای زیبا ولی متاسفانه درحال خراب شدن فیروزآباد میتوان به چهار بنا و اثر اصلی اشاره نمود که از همه بیشتر شناخته شده اند.

مناره شهر گور که باقیمانده برج آتشدانی میباشد و درست در مرکز دایره شهرگور قرار گرفته است. از این محوطه چندان حفاظت تاریخی بعمل نمیآید و بعضا میتوان تراکتورهای برزگرانی را که بسوی کشتزارهای خویش میروند در آن روان دید. زمین محوطه پوشیده از خرده سفالها و خرده سنگهای منقوش افتاده بر زیر پا و چرخ تراکتور میباشد.

بنای اصلی برج شهر گور

چیزی که از آن باقیمانده

قلعه دختر بر بالای بلندی قرار دارد و سنگهای ساختمان آن بسیار متزلزل و دیگر بر روی هم استوار نیستند. این ساختمان را مهندسین سویسی در اواخر دوران پهلوی دوم با کابلهای قوی که بدور ساختمان کشیدند بصورت موقتی محکم کرده و برپا نگه داشتند تا تعمیر اساسی انجام گیرد. امروزه نه تنها تعمیری انجام نگرفته بلکه کوشش در حفر تونلی که در مسیر راه شیراز به عسلویه و جهت کوتاه کردن و سریع کردن این راه میباشد و از زیر قلعه دختر میگذرد و انفجارهایی که به سبب حفر تونل انجام میگیرند، موجودیت قلعه دختر را شدیدا به خطر انداخته است.

سبب نامیدن قلعه دختر این بوده که ساختمان در واقع ستایشگاه آناهیتا ایزد بانوی آب بوده. پس از ورود اعراب این پرستشگاه رو به ویرانی نهاد و مردمان تنها میدانستند که آناهیتا نامی زنانه است و دیگر هیچ. از آنرو آنها پنداشتند که این دژ متعلق به بانویی بوده است و قلعه دخترنامیدندش. قلعه دختر بر بلندای سمت چپ راه فعلی شیراز به فیروزآباد و تا حدی دور از دید، قرار دارد.

کاخ اردشیر (مردم آتشکده میخوانندش) که کمتر کسی شاید بداند که یکی از شاهکارهای ساختمانی میباشد. بنای ایوان کسری یا طاق کسری از روی آن الگو برداری شده است و ویل دورانت در سفری که بهمراه همسرش به مناطق مختلف ایران داشت، پس از مشاهده این بنا آنرا مادر ساختمان کلیساهای سبک گوتیک اروپا نامید.

کاخ اردشیر در دامنه کوهی که قلعه دختر برفراز آن بنا شده است و در دوکیلومتری شمال شهر گور واقع است. مجموعه بنای کاخ و اتاقهای متعدد آن در واقع با بنای قلعه دختر همانند است اما شکل بیرونی آن متفاوت و با شکوهتر میباشد. این کاخ بصورت یک ساختمان یکپارچه و بسته است که دیوارهای بلندی آنرا در برگرفته اند و در حقیقت بنایی درونگراست. این کاخ جالبترین بنای دوران ساسانی است زیرا معماری آن نه متعلق به دوران اشکانیان میباشد و نه به سبک معماری متداول و شناخته شده ساسانی تعلق دارد بلکه دارای سبکی است که تنها متعلق به خطه پارس است. تزیینات به کار رفته در تالارهای کاخ اردشیر کاملا قابل مقایسه با تزیینات کاخ تچر در تخت جمشید میباشد و ضخامت دیوارهای تالارها تا به حدود پنج متر هم میرسد. برای ساخت طاق ین بنا از داربست چوبی که از درخت سرو ساخته شده بود استفاده کرده اند. بخشی از کاخ دو طبقه بوده است. اندازه کاخ 104 متر در 55 متر است.

بنای کاخ هم مورد استفاده سکونتی اردشیر قرار میگرفته و هم نیایشگاه خصوصی او را که از پشته موبدان بود، تشکیل میداد.

تشكيل زنجيره انساني در آتشكده فيروزآباد در اعتراض به بي‌توجهي سازمان ميراث فرهنگی

سنگ نگاره های فیروزآباد نیز صحنه هایی از پیروزی اردشیر پاپکان بر اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی را نشان میدهند و در خاتمه صحنه تاجگیری اردشیر از دست اهورامزدا بنمایش درمیآید که نقطه عطف و پایانی بر نمایشگاه سنگ کنده ها میباشد.