نخستین شهرهای اروپا

 

آنها ده ها هزار نفر جمعیت داشتند، دارای واحدهای مسکونی بگونه ای استاندارد شده و نسبتا یکسان و برای زمان خود منحصر به فرد بودند: بیش از 6000 سال پیش، نخستین شهرهای اروپا در شمال دریای سیاه پدید آمدند – بنظر می رسد که از دل ناکجاآباد. در کلان شهرک های فرهنگ تریپیلیا چه چیز بخصوصی وجود داشت؟ مردم در آنها چگونه زندگی می کردند؟ و چرا این شهرهای پیشا تاریخی توسط ساکنانشان سوزانده شدند؟

مدت‌ها پیش از ساخته شدن استون هنج در بریتانیا، نخستین اهرام در مصر و یا شهرهای سومری‌ها، مردم جنوب شرقی اروپا در جوامع مدرن شگفت‌انگیزی درکنار هم زندگی می‌کردند: آن‌ها در شهرک‌های بزرگ متشکل از خانه‌های پلکانی تقریباً یکسان زندگی می‌کردند، غذای خود را در یک سیستم چرخشی تولید می‌کردند و تصمیم‌های سیاسی را به شیوه‌ای دموکراتیک ومشابه امروز می‌گرفتند.  اما این که این فرهنگ Cucuteni-Tripolye  چگونه به وجود آمد و چرا پایان یافت، هنوز به طور کامل فهمیده نشده است.

منحصر به فرد و اسرارآمیز

سکونتگاه های بزرگ فرهنگ تریپیلیا

در حدود 7000 سال پیش، زندگی مردم در اروپا و خاورمیانه هنوز ساده و روستایی بود. پیدایش نخستین تمدن های پیشرفته موضوعی است که در آینده اتفاق می افتد، حتی نه در مصر اهرام وجود دارند و نه در میان رودان و مزوپتامی کاخ ها و نه شهرهای مستحکم دیگر. مردم دوره نوسنگی با هم در جوامع روستایی زندگی می کردند، غلات باستانی را پرورش می دادند و نخستین حیوانات مزرعه مانند بز، گوسفند و گاو را نگهداری می کردند.

اما در همین هنگام در جنوب شرقی اروپا، تغییراتی در جریان است: فرهنگ جدیدی در استپ های جنگلی شمال غربی دریای سیاه در حال ظهور است. مردم این فرهنگ Cucuteni-Tripolye - که به آن Trypillia نیز می‌گویند - ناگهان شروع به ساختن سرامیک‌هایی کردند که در کوره‌های مخصوص پخته می‌شدند با تزئیناتی هنری و چشمگیر  و عمدتا به رنگهای قرمز و سیاه. در همان زمان، شمار زیادی پیکره‌های کوچک سفالی زن با اشکال منحنی و پاهای بلند تلطیف ‌شده ساخته شدند. آنها همچنین به رنگ های قرمز و مشکی موجود هستند. معلوم نیست که آیا این مردم این مجسمه ها را به عنوان حرزهای محافظتی یا باروری حمل می کردند یا اینکه آنها اشیای آیینی یا تندیس هایی از الهه ها بودند.

شهرک های بزرگ - اولین شهرهای اروپا

آنچه روشن است این می باشد که این فرهنگ تریپیلیا به زودی در منطقه وسیعی گسترش یافت و از رومانی امروزی آغاز شد و سراسر مولداوی و تا اوکراین را فرا گرفت. حدود 6200 سال پیش، تغییر دیگری رخ داد: ظاهراً از ناکجاآباد، مردم شروع به ساختن شهرک‌های برای آن دوران غیرمعمول بزرگ و عجیب و غریب استاندارد کردند. وسعت این سکونتگاه ها تا 50 هکتار در لبه غربی ناحیه پراکنش Trypillia است، اما در شرق این سکونتگاه ها به ابعاد عظیم تا 320 هکتار می رسد – که بزرگی آن ها با چند صد زمین فوتبال مطابقت دارند.

بزرگترین این کلان شهرک ها شامل چندین هزار خانه است که برخی از آنها دو طبقه بودند و بیش از ده هزار نفر سکنه داشتند. یکی از این ها Maidanetske است که در حدود 250 کیلومتری جنوب شهر کیف امروزی قرار دارد. بر اساس کاوش‌های انجام‌شده، این کلان شهرک بیضی شکل، مساحتی در حدود 1.5 در 1.1 کیلومتر داشت که تقریباً 3000 خانه در آن ساخته شده بود. در حدود 5700 سال پیش، جمعیتی میان 29000 تا 45000 نفر می توانستند در این شهرک مانند زندگی کنند.

نخستین کلان شهرک‌های اروپا نه تنها از نظر وسعت بی‌سابقه هستند، بلکه ساختار آن‌ها برای اروپا در حدود 6000 سال پیش نیز منحصربه ‌فرد است. زیرا تمام سایت های تریپیلیا بر اساس یک الگو ساخته شده بودند. در گذر سده ها و پراکندگی 3هزاران کیلومتر، همه سکونتگاه‌های بزرگ فرهنگ Cucuteni-Tripolye دارای پلان یکسانی بوده‌اند.

حلقه های متحدالمرکز و یک فضای خالی مرکزی

رابرت هافمن از دانشگاه کیل و همکارانش گزارش می‌دهند: «سکونتگاه‌ها یک چیدمان متحدالمرکز را نشان می‌دهند که پیشتر از آن دیده نشده بود که با ردیف‌هایی از خانه‌ها در امتداد راهروهای حلقه مشخص می‌شود.» ساختمان ها که در دایره های متحدالمرکز چیده شده بودند، نزدیک به هم قرار داشتند و تنها با کوچه های باریک از هم جدا می شدند. برخی از ساختمان ها نیز مانند خانه های تراس دار مدرن امروزی به یکدیگر متصل بودند.

در فواصل زمانی معین، مسیرهای اتصال از میان این حلقه‌های خانه‌ها، شبیه پره‌های چرخ می‌گذرد. هافمن و همکارانش می‌گویند: «این ساختار گرد و بیضی باعث می‌شود که ساکنان دسترسی برابر به زیرساخت‌ها و عناصر مهم داشته باشند. در مرکز هر سکونتگاه تریپیلیا یک میدان خالی بزرگ وجود داشت که باستان شناسان فقط می توانند در مورد عملکرد آن حدس بزنند. آیا این مکان به گونه چراگاه مرکزی برای دام های باشندگان عمل می کرد؟

بر خلاف روستاهای معمولی آن زمان، کلان شهرک‌ها به تدریج در چشم‌انداز اطراف ادغام نمی‌شوند، برای مثال با قرار گرفتن خانه‌های حومه از هم و در هم آمیختن منطقه سکونت به طور فزاینده‌ای با کشتزارها. در عوض، تراکم ساختمان ثابت می ماند و مرز و لبه بیرونی کلان شهرک ها به وضوح مشخص شده است. از این رو نیز روستاهای تریپیلیا بیشتر از روستاهای دوران سنگی یادآور شهر هستند.

راز موفقیت

چه چیزی پروژه های بزرگ مسکن را ممکن کرد؟

بدون تقسیم کار…

به نظر واضح است که در این فرهنگ در گذار از نوسنگی به عصر مس، تقسیم کار قوی وجود نداشت. چیدمان یکنواخت ساختمان های مسکونی، فقدان محله های ویژه صنعتگران و همچنین شکل کشاورزی آن ها نشان دهنده این موضوع است. هر خانواده در این کلان شهرک‌ها احتمالاً تا حد زیادی خودکفا بودند، هیزم جمع‌آوری می‌کردند، شکار می‌کردند و وسایل روزمره خود را می‌ساختند. همانطور که باستان شناسان کشف کرده اند، منابع اصلی غذایی آنها گیاهان، به ویژه نخود و سایر حبوبات بود.

فرانک شلوتز دیرینه‌اکولوژیست از دانشگاه کیل توضیح می‌دهد: «سکونت‌گاه‌های پیش ‌شهری تریپیلیا، یک استراتژی معیشتی منحصربه ‌فرد برای تغذیه جمعیت بزرگ خود ایجاد کرده بودند.» "این گونه  کشاورزی آسان کوش بر روی زمینهای بزرگ و گسترده تفاوت قابل توجهی با شهرنشینی اولیه در بین النهرین و دریای اژه تفاوت داشت." شلوتز و تیمش بررسی کردند که چگونه مردم تریپیلیا با استفاده از تجزیه و تحلیل ایزوتوپی از بیش از 480 بقایای استخوان حیوانی، بقایای گیاه زغالی و نمونه‌های خاک از سکونتگاه‌های مختلف فرهنگ Cucuteni-Tripolye تغذیه می‌کردند.

.. اما کشاورزی شگفت آور پیشرفته

این سیستم پیچیده ای از امرار معاش روستایی را نشان داد: ساکنان کلان شهرک ها - مشابه سایر فرهنگ های زمان خود - عمدتاً گاو، گوسفند و بز را به عنوان دام نگهداری می کردند. اما این حیوانات آزادانه نمی چریدند و چوپانان از آنها مراقبت می کردند، بلکه پیرامون آنها را حصار می کشیدند: شلوتز گزارش می دهد: «بخش زیادی از گاوها و گوسفندها در مراتع حصاردار نگهداری می شدند. تراکم بالای حیوانات در این مراتع نشان می دهد که آنها خوراک اضافی را به شکل علف یا یونجه و کاه از نخود و غلات دریافت می کردند. چیزی شبیه دامداری های امروزی با امکانات آنزمان.

پایان کار

در پایان دوره کالکولیتیک، فرهنگ تریپیلیا Cucuteni-Tripolye پیشرفته ترین و تأثیرگذارترین فرهنگ در تمام اروپای شرقی بود. سفال های پیچیده آنها، سکونتگاه های بزرگ و ساختار پیچیده جوامع آنها در آن زمان منحصر به فرد بودند. اما حدود 5000 سال پیش دوران آنها به پایان رسید: شهرک های بزرگ ناپدید شدند و با آنها جوامع تریپیلیا نیز ناپدید شدند.

چرا؟

دلیل انحطاط فرهنگ تریپیلیا هنوز بحث برانگیز است. یکی از دلایل احتمالی این نابودی، موج تازه مهاجرت در منطقه استپ اوراسیا است: با آغاز عصر برنز، قبایلی بیشتر و بیشتر به منطقه شمال غربی دریای سیاه نقل مکان کردند. در میان آنها یامنایا بودند - عشایر استپی که به زودی به اروپای مرکزی پیشروی کردند و سبب گسترش دوران برنز در آنجا شدند. آنها همچنین کسانی بودند که زبان هند و اروپایی را با خود به اروپا آوردند.

این تازه واردان ممکن است با ساکنان نخستین کلان شهرک‌های اروپا رقابت بقا برخاسته باشند. جیمز مالوری باستان شناس آمریکایی در سال 1989 توضیح داد: شاید نیز این مردمان با هم مخلوط شدند و این منجر به تغییر در فرهنگ تریپیلیان شد: "شواهد قوم نگاری در آن زمان حاکی از انتقال و حل شدن آرام باشندگان ساکن و دامپرور در میان قبایل مهاجر است."

این اختلاط و تغییر در شیوه زندگی احتمالاً توسط یک تغییر آب و هوایی ایجاد شده است: حدود 5200 سال پیش، اوراسیا به طور قابل توجهی سردتر و خشک‌تر شد و در بسیاری از مناطق، از جمله استپ پونتیک، در تابستان به ندرت باران می‌بارید. این برای مردم فرهنگ تریپیلیا که رژیم غذایی آنها عمدتاً به کشت فشرده محصولات بستگی داشت کشنده بود: علیرغم سیستم کوددهی پیچیده آنها، برداشت های آنها کاهش یافت و دیگر غذای کافی برای تغذیه ساکنان شهرک های بزرگ وجود نداشت.